Spanning en stroom
De termen spanning en stroom worden vaak door elkaar gehaald. Spanning is datgene dat staat tussen de twee polen van een batterij en tussen de “twee gaten” in de wandcontactdoos. Spanning drukken we uit in Volt (V). Tussen de aansluitingen van een batterij staat bijvoorbeeld 1,5 V of 9 V. Deze spanning is veilig. Tussen de aansluitingen in een wandcontactdoos staat 230 V. Deze netspanning is voor mensen gevaarlijk.
Als geleidend materiaal, zoals een koperdraad, met een lamp tussen de twee aansluitingen een verbinding vormt, gaat er een stroom lopen. Stroom is het bewegen (stromen) van elektronen door de geleidende draad. Stroom drukken we uit in Ampère (A)
Een hele goede geleider is bijvoorbeeld metaal. Slechte geleiders zijn rubber, kunststof, glas of porselein. Ook het lichaam geleidt enigszins.
Elektrocutiegevaar
Wanneer iemand twee geleiders aanraakt waar spanning tussen staat, gaat er een stroom lopen door het lichaam. Geleiders waar een gevaarlijke spanning tussen kan staan zijn bijvoorbeeld:
– De twee gaten in de wandcontactdoos (de fase- en nul-aansluiting)
– De aarde (grond) en een elektriciteitsdraad (fasedraad genoemd)
– Een fasedraad en geaarde metalen constructies zoals een radiator, waterleiding en of de omhulling van een wasmachine.
Ook kan er spanning staan tussen de aarde en de geleidende omhulling van een elektrisch toestel als zich hierin een fout voordoet. Om dit te voorkomen is het belangrijk dat stekkers met aarde alleen worden geplaatst in geaarde wandcontactdozen. Alleen dan zal in de meterkast de installatie automatisch snel uitschakelen.
De grootte van de stroom door het lichaam hangt af van de weerstand van het lichaam en de eventuele weerstand van de ondergrond, zoals schoeisel of vloerbedekking. Hoe hoger de weerstand, des te kleiner de waarde van de stroom. Wanneer een persoon schoenen aan heeft en op een isolerende vloerbedekking staat en alleen een fasedraad aanraakt, is de waarde van de stroom klein en wordt dit als een prikkel, een schok, ervaren.
Als een persoon goed is geaard doordat hij op de grond ligt, bijvoorbeeld in een kruipruimte, of met zijn andere hand een metalen constructie aanraakt, zoals een radiator of een geleidende omhulling van een machine, dan is alleen de lichaamsweerstand van de persoon bepalend voor de grootte van de stroom. De stroom is in deze situatie extra hoog en binnen enkele seconden levensgevaarlijk.
Vooral kinderen lopen het risico op een elektrische schok. Ze kunnen al kruipend op de grond met een metalen voorwerp in een stopcontact prikken, in snoeren knippen of bijten.
Spanning controleren
Een spanningzoeker is een schroevendraaier met daarin een lampje. Als de spanningzoeker in de wandcontactdoos wordt gestoken waarbij het contact maakt met de fasedraad, en een vinger maakt contact met het metalen vlakje op de spanningzoeker, dan gaat er een (veilig) stroompje lopen door het lichaam. Hierdoor licht het lampje op. Als de persoon goed geïsoleerd staat opgesteld, zal het lampje nauwelijks oplichten. Grijpt de persoon de radiator vast, dan zal het lampje fel oplichten. Hiermee wordt bewezen dat de grootte van de stroom afhangt van de ‘mate van aarding’ van het lichaam. Omdat een spanningzoeker een onbetrouwbaar “meetinstrument” is mag het alleen worden gebruikt voor oriënterende metingen. Het mag niet worden gebruikt om te concluderen dat een installatie spanningsloos en veilig is om er daarna werkzaamheden aan of nabij te verrichten!
Spanningsloosheid moet worden vastgesteld met een dubbelpolige spanningsaanwijzer nadat de installatie is uitgeschakeld en is vergrendeld tegen opnieuw inschakelen. Dit is een taak voor een elektrotechnische deskundige.
Gevolgen van de stroom door het lichaam
Daar waar de elektrische stroom door het lichaam loopt, worden spieren krachtig samengetrokken. Wanneer de stroom bijvoorbeeld van de linkerhand naar de rechterhand loopt, zal de stroom ook door de hartstreek lopen. Dit kan de hartfunctie ontregelen en longspieren samentrekken, waardoor de ademhaling en de circulatie worden bedreigd.
De grootte van de stroom en de tijd van de stroomdoorgang bepalen de mate van het letsel. Omdat de huid de weerstand van het lichaam vormt, zullen er brandwondjes ontstaan daar waar de stroom het lichaam binnenkomt en verlaat.
Eerste Hulp bij elektriciteit
Wanneer iemand dreigt te worden geëlektrocuteerd doordat er stroom door zijn lichaam loopt (230/400 V), let dan voordat u hulp verleent, allereerst op uw eigen veiligheid. Raak het slachtoffer niet aan bij de huid.
Verbreek direct het contact van het slachtoffer met de spanningsbron. Dit kan door het uitschakelen van de installatie, de stekker uit het stopcontact te trekken, of de nood knop van de machine in te drukken.
Als dit niet ter plekke kan, schroom dan niet en grijp direct het slachtoffer bij de kleding (mouw of schouders) en probeer hem los te trekken. Als dit door de verkramping van de handspieren niet lukt, druk dan uw knie in de knie van het slachtoffer waardoor deze door het eigen gewicht loskomt van de onder spanning staande delen.
Als u geen goed contact maakt met de grond (blote voeten) of geaarde delen met de andere hand (machineconstructies, spanten, radiator e.d.) en u alleen het slachtoffer bij de kleding vastpakt loopt u zelf geen gevaar bij installaties 230/400 V!
Als het slachtoffer is losgekomen van de installatie beoordeel dan het slachtoffer zoals bij elk incident.
Wanneer de stroom door het lichaam is gegaan (niet een schokje), en het slachtoffer lijkt normaal te reageren, is het toch belangrijk dat het slachtoffer door een arts nader wordt onderzocht. Na een ongeval met elektriciteit kan het slachtoffer ook na enige tijd ernstige klachten krijgen.
Bel 1-1-2 wanneer het slachtoffer stoornissen in het bewustzijn en/of ademhaling heeft en verricht levensreddende handelingen.
Bovenstaande beschreven handelingen moet u niet verrichten bij elektrische hoogspanningsinstallaties of bovenleidingen van een tram of trein. Bel dan direct 1-1-2 en laat de hulpverlening over aan professionals.
Dit artikel verscheen eerder in een uitgave van het magazine EHBO.nl.
Meer informatie over het tijdschrift van Het Oranje Kruis vindt u hier.
